Posłowie przyjaciela
To, że pruski Litwin wiele już zyskał, gdy idzie o własności swego charakteru i, ponieważ język stanowi świetny środek kształcenia i zachowania, także gdy chodzi o utrzymanie jego czystości w szkołach i kancelariach, widać z powyższego jego opisu. Dodam tylko do tego, że ponieważ bardziej niż innym sąsiednim narodom obce jest mu lizusostwo, przyzwyczajony jest mówić ze specyficzną wyższością w tonie równości i ufnej otwartości serca, czego nie należy brać mu za złe ani też odmówić mu uścisku ręki, ponieważ mimo woli uznamy go wtedy za nieboraka. Jeśli ktoś spośród nich jest dostojny, [dostrzeżemy w nim] coś z całej wzniosłości tego sąsiedniego narodu specyficzną dumę lub raczej poczucie własnej wartości, oznaczające męstwo, a równocześnie stanowiące rękojmię wierności.
Abstrahując nawet od korzyści, jakie może przynieść państwu wsparcie narodu o takim charakterze, niemałym zyskiem będzie wyciągniecie nauk o dawnej historii wędrownych ludów z prastarego, niepomieszanego jeszcze języka, którego zasięg sprowadza się do ciasnego kręgu ograniczonego, a równocześnie izolowanego narodu, chroniąc w ten sposób jego cechy same w sobie stanowiące wielką wartość. Dlatego Büsching serdecznie opłakał przedwczesną śmierć znakomitego profesora Thunmanna z Halle, który badaniom tym z trochę zbyt wielkim zaangażowaniem poświęcił swe siły. – A w ogóle, nawet jeśli nie w przypadku każdego języka należałoby oczekiwać tak wielkich korzyści, to wielkie znaczenie ma przecież dla kształtowania każdej mniejszości narodowej w kraju, na przykład wśród zamieszkujących Prusy Polaków [im preusischen Polen], w szkole i kancelariach nauczać według wzorów najczystszej (polskiej) mowy, choćby tą mówiono tylko poza krajem. A mowę tę czynić wciąż coraz szerzej praktykowaną, przez język bowiem wymienne stają się własności, a tym samym wyjaśnia się jego pojęcie.
I. Kant
Übersetzung: Übersetzungslabor für deutsche Philosophie des Instituts für Philosophie der Universität Ermland und Masuren unter der Leitung von Mirosław Żelazny, bestehend aus: Marta Dąbrowska, Anna Kruszewska, Ewa Piołunowicz, Paweł Pszczółkowski, Małgorzata Szymańska, Dorota Weselak, Wioleta Chrapowicka Przekład przejrzała i zredagowała Marta Truś