Kant‘ın Dostları Topluluğu

“Kant’ın Dostları Topluluğu” kavramı, doğrudan Kant’ın her yıl 22 Nisan’daki doğum gününde evine davet ettiği arkadaşları ile bağlantılıdır. Bu grup son kez 22 Nisan 1803’te bir araya geldi. Kant 12 Şubat 1804’te öldü.

Dr. William Motherby, 22 Nisan 1805’de hem kendisinin ve hem de babası Robert Motherby’in yakın arkadaşı olan Kant’ı anmak amacıyla „Kant’ın Dostları Topluluğu”nu, filozofun ölümünden sonra mülkiyeti bir gastronoma geçen eski evinde onur toplantısına davet etti. Böylece onu geleneksel bir ortamda andılar. Dr. Christian Friedrich Reusch’un raporuna (Königsberg 1847) göre, bu “Kant ve Sofra dostları” topluluğunda aşağıdaki kişiler hazır bulundu:

• Johann Michael Hamann (d. 27 Eylül 1769, Königsberg; ö. 12 Aralık 1813, Königsberg), Johann Georg Hamann’ın (* 27 Ağustos 1730, Königsberg; † 21 Haziran 1788, Münster) oğlu, lirist ve pedagog.

• Profesör Christian Jakob Kraus (* 27 Temmuz 1753, Osterode (Doğu Prusya); † 25 Ağustos 1807,Königsberg), filozof ve ekonomist;
• Profesör Karl Ludwig Pörschke (* 10 Ocak 1752, Königsberg yakınlarındaki Molsehnen; † 24 Eylül 1812, Königsberg), filolog ve filozof;
• Profesör Johann Gottfried Hasse (d. 1759, Weimar, † 12 Nisan 1806, Königsberg), Protestan ilahiyatçı ve oryantalist;

• Tıp Konsey Üyesi Profesör Karl Gottfried Hagen (d. 24 Aralık 1749, Königsberg; † 2 Mart 1829, Königsberg), eczacı ve doğa bilimleri hocası;
• Profesör Johann Friedrich Gensichen (* 30 Ocak 1760, Driesen; † 7 Eylül 1807, Königsberg), matematikçi ve Königsberg Saray Kütüphanesi kütüphanecisi; Kant kitaplarını ona miras bırakmıştır;
• Savaş Konseyi Üyesi Johann Georg Scheffner (* 8 Ağustos 1736, Königsberg; † 16 Ağustos 1820, Königsberg), Prusyalı devlet memuru, yazar, çevirmen, Aydınlanma filozofu ve Mason;
• Hükümet Müsteşarı Johann Friedrich Vigilantius, Kant’ın hukuk danışmanı, vasiyetini hazırladı;
• Eski hükümet meclisi üyesi D. Schreiber;
• Samuel Friedrich Buck (1763-1827), Königsberg belediye başkanı;
• Ehregott Andreas Wasianski (* 1755 Königsberg; † 1831 a.g.e.), Protestan papaz ve hayatının son yıllarında Kant’ın danışmanı, “Immanuel Kant in seinen letzten Lebensjahren” [I. Kant hayatının son yıllarında]” (Königsberg 1804) adlı biyografinin yazarı;
• Georg Michael Sommer (1754-1826), Haberberg kilisesinin papazı;
• Doktor Johann Benjamin Jachmann (1765-1832), Edinburgh’da okuduktan sonra Königsberg’de doktor olarak çalıştı; Reinhold Bernhard Jachmann’ın (1767-1843) kardeşi, teolog ve eğitimci, “Immanuel Kant geschildert in Briefen an einen Freund” (Königsberg 1804) adlı biyografinin yazarı;
• Baş şehir müfettişi Johann Brahl;
• Friedrich Nicolovius (1768-1836), kitapçı ve yayıncı;
• Tüccar Friedrich Conrad Jacobi (1752 – 1816);
• Tüccar Johann Christian Gädeke (1765 – 1853), F.C. Jacobi’nin damadı;
• John Motherby (d. 16 Eylül 1784, Königsberg, ö. 19 Ekim 1813, Leipzig’deki Grimma Kapısı’na yapılan saldırı sırasında), avukat, Kant’ın arkadaşı Robert Motherby’nin oğlu;
• Dr. William Motherby (* 12 Eylül 1776, Königsberg; † 16 Ocak 1847, Königsberg), Robert Motherby’nin oğlu, Edinburgh’da tıp eğitimi aldıktan sonra Königsberg’de doktor ve Doğu Prusya’da çiftçi, Kant’ın Dostları Derneği’nin kurucusu;
• Kriminalrat Friedrich August von Staegemann (* 7 Kasım 1763, Vierraden, Uckermark; † 17 Aralık 1840 Berlin), Prusyalı devlet memuru ve diplomat, Stein-Hardenberg reformları üzerinde çalıştı;
• Kriminalrat Johann Gottfried Frey (* 28 Mart 1762 Königsberg; † 25 Nisan 1831 a.g.e.), Prusyalı idari memur, Baron vom Stein’ın görevlisi, 1808 şehir yönetmeliğinin temellerini hazırladı;
• Dr. Laubmeyer;
• Profesör Karl Daniel Reusch (1735 – 1806), fizikçi
• Dr. Christian Friedrich Reusch (* 1778 Königsberg Prusya; † 1848 a.y.) “Kant ve onun Sofra Dostları” (Königsberg 1847) kitabının yazarı idari hukukçu Profesör K. D. Reusch’un oğlu;
• Profesör Dr. Christoph Friedrich Elsner, Kant’ın aile doktoru ve ölümü sırasında üniversitenin rektörü;
• Johann Michael Hamann (d. 27 Eylül 1769, Königsberg; ö. 12 Aralık 1813, Königsberg), Johann Georg Hamann’ın (* 27 Ağustos 1730, Königsberg; † 21 Haziran 1788, Münster) oğlu, lirist ve pedagog.

Emil Doerstling ‘in aşağıdaki resmi (1892 civarında çoğaltılmıştır): Bu “Kant ve sofra Dostları” resminde,Kant sekiz arkadaşıyla birlikte görülmektedir, ancak muhtemelen hepsi hiçbir zaman aynı anda birlikte bulunmuyorlardı.

Resim, Kant’ın en yakın arkadaşlarını, sürekli görüştüğü Königsberg’in saygın vatandaşlarını gösteriyor. Masanın en solunda Kant’ın yanında tüccar Johann Conrad Jacobi (1717 – 1774), Kant’ın sağında İngiliz tüccar Robert Motherby (23 Aralık 1736 – 13 Şubat 1801), onun yanında Johann Georg Hamann, onun arkasında Profesör Christian Jakob Kraus, onun yanında Johann Georg Scheffner ve Karl Gottfried Hagen. Masanın önünde sağdan sola doğru, Protestan kilisesinin üst düzey yöneticilerinden ve Kant’ın ilk biyografi yazarı Ludwig Ernst Borowski (17 Haziran 1740 – 10 Kasım 1831) ve Königsberg Belediye Başkanı ve yazar Theodor Gottlieb von Hippel the Elder (31 Ocak 1741 – 23 Nisan 1796) oturmaktadır.

Kant’ın dostları, 22 Nisan 1805 tarihinde düzenlenen ilk “Anma Ziyafeti “nde, her yıl Kant’ın doğum gününde bir araya gelmeye karar verdiler. Bu karar, daha sonra “Kant Dostları Derneği” adını alacak olan derneğin kuruluş yasasını oluşturdu. Toplantı yeri 1810 yılına kadar Kant’ın evi, 1805’ten itibaren bir gastronomi, 1811’den itibaren ise Königsberg’deki “Alman Evi” olarak kullanılır.

Vefatlar nedeniyle ayrılan üyeler olduğunda, topluluğun üye sayısı kooptasyon yoluyla tamamlanıyordu. Cemiyetin yeni üyeleri, Kant’ın kendisinin masa arkadaşlarını seçme prensibine göre, yani “en çeşitli sınıf ve mesleklerin” temsil edilmesi gerektiği ilkesine göre seçildi. Üye sayısı başlangıçta 30 ile sınırlıyken, 1905’te 77’ye, 1932’de ise 90 ile 100 arasında değişti. Statüsü yoktu, fakat dernek kendi görevini Immanuel Kant’ın anısını memleketinde yaşatmak olarak görüyordu. 1814 yılında astronom Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1846) bir sonraki yıl konuşma yapacak kişinin tatlı olarak servis edilen bir pastanın içine gizlenmiş gümüş bir fasulye ile seçilmesini önerdi. Böylece “Fasulye Kral” geleneği ortaya çıkmıştır. “Kant’ın Dostları Cemiyeti” o zamandan beri ‘Fasulye Cemiyeti’ ve Kant’ın doğum gününde verilen ziyafet de ‘Fasulye Ziyafeti’ olarak anılmaktadır. 1846 yılında, cemiyetin bir üyesi olan tarihçi Friedrich Wilhelm Schubert (* 20 Mayıs 1799, Königsberg; † 21 Temmuz 1868, Königsberg), “fasulye konuşmalarının” uyması gereken kuralı hazırladı: “Masa konuşmalarının görevi, Kant’ın hayatından bilgi vermek veya Kant’ın felsefesi ve onun daha da yaygınlaştırılmasıyla yakından bağlantılı konularla ilgilenmektir.”

“Fasulye Cemiyeti”, 1945’te Königsberg’in kaybına kadar varlığını sürdürdüğü 140 yıl boyunca kentte önemli bir kültürel faktör olmuştur. Cemiyetin hayatındaki ilk büyük toplumsal etkinlik, 1810 yılında Königsberg Katedrali’nde Kant’ın büstünün yer aldığı bir mezar şapeli olan Stoa Kantiana’nın açılışıydı. Cemiyet, 1824 yılında filozofun 100. doğum gününü onurlu bir şekilde kutladı. Kant’ın halefi Karl Rosenkranz (* 23 Nisan 1805, Magdeburg; † 14 Haziran 1879, Königsberg), 1836 yılında Kant’ın doğum gününde yaptığı “Fasulye Konuşması ”nda Kant’ın Dostları Cemiyeti’nin filozofun eserlerinin ilk tam baskısını yayınlamasını önerdi. Bunu Friedrich Wilhelm Schubert ile birlikte 1838-1840 yılları arasında gerçekleştirdi.

Kant Dostları, 1864 yılında Christian Daniel Rauch tarafından Kant anıtının dikilmesinde de etkili bir katkida bulundular. Derneğin bir üyesi, Käthe Kollwitz’in büyükbabası olan teolog, yazar ve politikacı Julius Rupp 1857’de “Immanuel Kant. Über den Charakter seiner Philosophie und das Verhältnis derselben zur Gegenwart” adlı kitabını 1857’de ‘Gelirler Königsberg’deki Kant anıtı içindir’ açık notuyla birlikte yayınladı. Dernek, 1904 yılında Kant’ın ölümünün 100. yıldönümü münasebetiyle Königsberg’de düzenlenen geniş çaplı kutlamalara katkıda bulunmuştur.

1924’te filozofun doğumunun 200. yıldönümünü kutlamak üzere Königsberg’li mimar Friedrich Lahrs tarafından katedralde inşa edilen yeni Kant mezarının açılışı yapıldı. Genellikle küçük bir çevrede gerçekleştirilen “Fasulye Ziyafeti” yerine, 22 Nisan 1924’te Königsberg Belediye Binası’nda yaklaşık 300 kişi “Kant’ın Dostları” olarak bir araya geldi.

1936’daki ‘Fasulye Yemeği’nde, “Fasulye Kralı”, Königsberg’li mimar Friedrich Lahrs, Kant Dostları Derneği’ne “Fasulye Konuşması”na ek olarak Königsberg’in 18. yüzyıldaki görünümlerini içeren ’Kant’ın Şehri’ başlıklı sekiz çizimi sundu.

Dernek, en başından itibaren “Kantiana” olarak adlandırılan Kant yadigarlarını da toplamaya başladı. Bu koleksiyon, 1924 yılında dört Kant-Odasının ve 1938 yılında Königsberg Şehir Tarihi Müzesi’nde bir Kant  Müzesinin (Kantiana) kurulmasına temel oluşturmuştur. Kantiana koleksiyonu 26/27 ve 29/30 Ağustos 1944 tarihlerinde Königsberg’e yapılan İngiliz bombardımanlarında yok edildi. 1926/27 yıllarında Dernek, Moditten Ormancı Kulübesinin yakınındaki “Kant Kulübesi ”nin bir Kant anıtı olarak geliştirilmesini başlattı. Kant, arkadaşı ormancı Wobser’i Moditten’de sık sık ziyaret etmiş ve “Güzel ve Yüce Duygu Üzerine Gözlemler” adlı eserini burada yazmıştır. Kant’ın kulübesindeki sergiler 1944 yılı sonunda Berlin Sarayı’na tahliye edilmiştir. Kulübe 1945 yılında Königsberg’in fethi sırasında yıkılmıştır.

Cemiyetin önde gelen üyeleri arasında Johann Friedrich Herbart (1776-1841) ve Karl Rosenkranz gibi filozoflar, Ludwig Rhesa (1776-1840), Karl Lehrs (1802-1878) ve Ludwig Friedländer (1824-1909) gibi filologlar, ve Königsberg Özgür Cemaati’nin kurucusu Julius Rupp ve August Johannes Dorner (1846-1920) gibi ilahiyatçılar, Alman bilim adamı Oskar Schade (1826-1906), sanat tarihçisi Ernst August Hagen (1797-1880), Kant’ın arkadaşı Karl Gottfried Hagen’in oğlu, fizikçi ve matematikçiler Friedrich Wilhelm Bessel, Franz Ernst Neumann (1798-1895) ve Hermann von Helmholtz (1821-1894), tarihçiler Wilhelm von Giesebrecht (1814-1889) ve Franz Rühl (1845-1915), hukukçu ve siyasetçi Heinrich Theodor von Schön (1773-1856), Rudolf von Auerswald (1795-1866) ve Eduard von Simson (1810-1899), Königsberg’li doktor ve siyasetçi Johann Jacoby (1805-1877), Königsberg’in iki belediye başkanı Karl Selke (1836-1893) ve Siegfried Körte (1861-1919), hukukçu ve yazarlar Ernst Wichert (1831-1902) ve Felix Dahn (1834-1912) ile Kant akademisyenleri Emil Arnoldt (1828-1905) ve Rudolf Reicke (1825-1905) vardı.

Kant Dostları Derneği, 1945 yılında Königsberg’in işgaline kadar büyük filozofun memleketinde kurucularının yolunda çalıştı. Açılış konuşmasını 22 Nisan 1945’te yapması beklenen son “Fasulye Kral”ı, Friedrich-Kollegium’un son müdürü olan Königsberg’li öğretmen ve tarihçi Profesör Bruno Schumacher ‘dı (* 2 Aralık 1879, Straßburg; † 1 Mart 1957, Hamburg). Profesör Bruno Schumacher, Kant’ın ölüm yıldönümünde adet olduğu üzere, 12 Şubat 1945’te, Königsberg Sovyet topçu ateşi altındayken, Ağustos 1944 sonundaki İngiliz bombardımanından beri yanmış ve bir harabeye dönüşmüş olan Königsberg Katedrali ‘ndeki Kant’ın mezarına çelenk bıraktı. Kant’ın mezarı Königsberg şehir merkezinde mucizevi bir şekilde ayakta kalan tek binaydı.

Kant Dostları Derneği’nin Königsberg dosyaları savaşın sona ermesinden bu yana kayıptır. Ancak filozof Rudolf Malter (1937-1994) “Denken wir uns aber als verpflichtet …” Königsberger Kant-Ansprachen 1804 – 1945 (Erlangen 1992) başlıklı bir antoloji yayınladı ve giriş bölümünde 1804-1945 Königsberg Kant geleneğini kapsamlı bibliyografik referanslarla sundu.

1946’da Königsberg Topluluğu’nun bazı üyeleri Göttingen’de bir araya gelerek yıllık “Fasulye Ziyafeti ”ni yeniden düzenlemeye karar verdiler. Ziyafet 1947’den 1973’e kadar Göttingen’de, daha sonra Mainz’da ve Almanya’nın yeniden birleşmesinden sonra Kant Cemiyeti’nin 1904’te kurulduğu Halle’de (http://www.kant-gesellschaft.de) ve yeni federal eyaletlerdeki diğer yerlerde düzenlendi.

2005 yılında Kaliningrad/Königsberg’de şehrin kuruluşunun 750. yıldönümü kutlanmıştır. Bu kapsamda Kaliningrad Devlet Üniversitesi’ne “Baltık Immanuel Kant Üniversitesi” adı verildi. Bu vesileyle, üniversitenin bazı üyeleri ve diğer Kaliningrad’lı entelektüeller, Königsberg’in “ Fasulye Ziyafeti” ve “Fasulye Hitabesi” geleneğini devam ettiren “Fasulye Kralının Dostları” adlı bir dernek kurdular. 2008 yılında Kant Topluluğu’nun bir üyesi olan Gerfried Horst, Kant ile ilgilenen bazı kişiler için Kaliningrad “Fasulye Kralının Dostları” derneği ile birlikte filozofun doğum gününü Immanuel Kant’ın memleketinde kutlamak üzere Kaliningrad/Königsberg’e bir gezi düzenledi. O tarihten bu yana (koronavirüs pandemisi başlayana kadar) Ruslar, Almanlar ve diğer ülkelerden Kant’a ilgi duyan insanlar her yıl 22 Nisan’da Kant’ın memleketinde ortak bir “Fasulye Ziyafeti” düzenlediler. Böylece Rudolf Malter’in dileği yerine getirilmiş oldu. Malter, “Kant Dostları Derneği Başkanı, eski adıyla Königsberg i. Pr.” olarak Ağustos 1991’de, editörlüğünü yaptığı Königsberg Kant Konuşmaları 1804-1945 derlemesinin girişinde şöyle yazmıştı:

“Eğer bir gün, bugünün Königsberg’inde, birçok ulustan Kant dostları, barış düşünürü Immanuel Kant’ın anısına bir ‘Fasulye Ziyafeti’ için bir araya gelirlerse, bu uluslararası anlayışın en kötü işareti olmayacaktır.”

(Rudolf Malter (ed.), “Denken wir uns aber als verpflichtet…”, Königsberger Kant-Ansprachen 1804 – 1945, Erlangen 1992, s. 13).

“Freunde Kants und Königsbergs e. V.” derneğimiz, Immanuel Kant’ın doğum gününü 22 Nisan’da memleketinde Almanlar, Ruslar ve diğer uluslardan Kant dostlarıyla birlikte bir ”Fasulye Ziyafeti” ile kutlayan eski Königsberg geleneğini sürdürmek amacıyla Kant’ın ölüm yıldönümü olan 12 Şubat 2011’de Berlin’de kurulmuştur. Üyelerimiz arasında Kant’ın yakın arkadaşlarının soyundan gelenler de bulunmaktadır ve böylece 1805 yılında Kant’ın memleketinde kurulan ve Königsberg’in düşüşüne kadar varlığını sürdüren “Kant’ın Dostları Derneği” ile bir köprü oluşturmaktadırlar.

Königsberg’in entelektüel mirasını canlı tutmak, Kant’ın çalışmalarını günümüz insanına anlaşılır bir şekilde ulaştırmak ve uluslararası anlayışa katkıda bulunmak “Kant ve Königsberg Dostları e.V.” topluluğunun diğer amaçlarıdır.

2020’deki koronavirüs pandemisine kadar derneğimiz her yıl Immanuel Kant’ın doğum günü vesilesiyle filozofun memleketine birkaç günlük bir gezi (“Kant gezisi”) düzenledi. 22 Nisan’da Königsberg Katedrali’ndeki kutlamalar, Kant’ın mezarına çiçek bırakılması ve Kaliningrad’dan Kant’a ilgi duyan insanlarla ortak “Fasulye Ziyafeti” katılım gezi programının en önemli noktalarını oluşturdu. Dernek ayrıca Kant ve diğer önemli Königsberg sakinleri için anıt ve plaketlerin oluşturulmasına ve Königsberg Katedrali’ndeki Kant Müzesi’nin, özellikle Immanuel Kant’ın yoldaşları için daimi sergilerle daha da geliştirilmesine yardımcı oldu. Bu sergiler, yıllık Kant seyahatinin bir parçası olarak Kant’ın arkadaşlarının doğrudan torunları tarafından açılmıştır:

• Robert Motherby ve ailesi (2013 yılında açılmıştır);
• Karl Gottfried Hagen ve “Königsberg akademisyen ailesi” (2014’te açıldı);
• Johann Conrad Jacobi ve Johann Christian Gädeke (2015’te açıldı);
• Theodor Gottlieb von Hippel the Elder ve Theodor Gottlieb von Hippel the Younger (2016’da açıldı);
• Friedrich Leopold Freiherr v. Schrötter ve kardeşi Carl Wilhelm Freiherr v. Schrötter (2017’de açıldı);
• Kontes Charlotte Caroline Amalie von Keyserlingk ve kocası Kont Heinrich Christian von Keyserlingk (2018’de açıldı).

Ayrıca, Nisan 2016’da mimar ve sanat tarihçisi Friedrich Lahrs’ın torunları, Derneğin desteğiyle Königsberg Katedrali’ndeki Şehir Müzesi’nde Kant mezarının yapımcısı hakkında kalıcı bir sergi açtı.

Kant’ın uzun yıllar öğretmen olarak çalıştığı Judtschen’de (şimdiki Wessjolowka) yeniden inşa edilen eski papaz evindeki müze için Cemiyet, Kant’ın eserlerinin ilk baskıları, resimleri ve büstleri başta olmak üzere çok sayıda sergi bağışladı. Judtschen’e 18. yüzyılda gelen Huguenot Loyal ailesinin torunları, Kant’ın yakındaki Angerapp Nehri’ni geçmek için kullandığı feribotun bir replikasını bağışladı.

Derneğimiz, Alman Dışişleri Bakanlığı’nın mali desteğiyle her yıl düzenlediği “Geleceğin Kant Atölyesi” ile Almanya, Rusya, Polonya, Litvanya ve diğer Avrupa ülkelerinden gençleri Immanuel Kant’ın yaşamı ve eserleriyle ortak etkinlikler aracılığıyla tanıştıran ve böylece uluslararası anlayışa katkıda bulunan bir program oluşturmuştur.

Derneğimiz, Kaliningrad’daki çeşitli faaliyetleri sayesinde – tıpkı o dönemde Königsberg’deki “Kant Dostları Derneği” gibi – sadece birkaç yıl içinde Kant’ın memleketinde ve çevresinde kültürel bir faktör haline geldi. Ancak Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, cemiyetimiz için de bir dönüm noktası oldu ve Kaliningrad’daki faaliyetlerimizin çoğuna -umarım ki sadece geçici olarak- son verdi. Rus Gizli İstihbarat Servisi FSB, kuruluşumuzun başkanının ve bir başka üyesinin 2057 yılına kadar Rusya’ya seyahat etmesini gerekçe göstermeden yasakladı.

Derneğimiz şimdi odağını, Immanuel Kant’ın birkaç yıl öğretmen olarak çalıştığı Kant’ın memleketinin yaklaşık 150 kilometre güneyindeki eski Doğu Prusya’da bir diğer kasabanın (Groß Arnsdorf, şimdi Jarnołtowo) bulunduğu kuzey Polonya’ya kaydırdı. Derneğimiz buradaki Kant anıtının genişletilmesini desteklemekte ve Warmia-Masuria bölgesinde etkinlikler düzenlemektedir.

Faaliyetlerimizle ilgili raporları Almanca ve diğer dillerde www.freunde-kants.com web sitemizde bulabilirsiniz.

© 2024 Gerfried Horst

© Çeviren: Dr. Mahmut Kuyumcu